Alexandros Đại đế – 1 Pim hoành tráng

Alexander và Philip II cùng Olympias

Tham vọng của Oliver Stone là rất lớn nên ông đã đưa vào trong bộ phim dài vỏn vẹn 2 giờ 50 phút một khối lượng thông tin khổng lồ mà đôi khi chúng làm người xem bối rối vì không thể có ngay một cái nhìn bao quát. Nhưng điều mà Oliver Stone muốn làm là để cho khán giả tự cảm nhận, tự rút ra những điều cần thiết cho riêng mình về Alexander. Chính vì thế mà mình muốn khuyên các bạn tìm hiểu một chút về lịch sử trước khi mua vé vào xem phim. Vấn đề chính của những bộ phim thể loại này là tìm được nguồn tư liệu chính xác, chọn lọc, phân tích và đưa vào trong phim những chi tiết đắt giá. Ta hoàn toàn có thể hình dung ra sự khó khăn khi muốn dựng lại chân dung một nhân vật lịch sử cách đây 2300 năm. Các nguồn sử liệu đôi khi mâu thuẫn với nhau, đấy là chưa kể đến các truyền thuyết dã sử có rất nhiều. Bộ phim Alexander không hề mang tính tài liệu, nó là một tác phẩm điện ảnh, có thể nói là rất mẫu mực về phong cách. Tuy nhiên ấn tượng của Alexander không đến ngay lập tức với người xem theo cách thông thường mà chiều sâu của nó ngấm dần cùng với thời gian và suy ngẫm. Và đọng lại rất lâu.



Alexander là một người đi chinh phục thế giới nhưng hoàn toàn không mang tính « thực dân ». Tư tưởng của ông đã vượt xa tầm nhìn của thế giới thời bấy giờ, ngay cả đối với người thầy học uyên bác Aristote mà sự bất đồng chính kiến này đã dẫn tới xung đột về ý thức hệ. Để có thể hiểu được giá trị của những tư tưởng này thì ta cần đặt mình vào trong bối cảnh của thế giới những năm 300 trước công nguyên. Trước thời Alexander thế giới hay nói cụ thể hơn là đất đai được phân chia và trị vì theo kiểu lãnh chúa. Mỗi người hùng cứ một phương và đặt quyền lợi của mình lên hàng đầu. Như thế lợi ích chỉ đứng về phía những người có quyền lực. Alexander đã làm thay đổi tất cả những điều ấy khi ông lập ra một thể chế quốc gia trị vì bởi một ngôi vua duy nhất, vì ích lợi của tất cả mọi người. Các cuộc chinh phạt của Alexander đều mang tính chất này. Chính vì thế mà Alexander được tất cả mọi người yêu mến. Mỗi khi chinh phục được một vùng đất mới ông đã chủ động giao lại quyền trị vì cho chính vị vua bại trận, điều này làm giảm nhẹ gánh nặng quản lý đồng thời tránh được sự mâu thuẫn không cần thiết với cư dân bản địa. Alexander đã gặp phải sự phản đối ngấm ngầm của bộ tướng Macedonia nhưng điều này đã không làm ông ngần ngại, ngay cả trong những cuộc tranh luận rất căng thẳng với ban tham mưu của mình. Sự kiện gây bất ngờ và ấn tượng nhất là khi Alexander vào Hành Cung của Darius III và gặp người con gái cả của vị vua bại trận ra xin ân xá. Trái với ý nghĩ của hầu hết tất cả những người xung quanh và thậm chí ngay cả trong suy nghĩ của những kẻ bại trận, Alexander đã rất giản dị và trân trọng giữ lại tất cả các tước hiệu và quyền lợi cho gia thích của Darius III. Ống đã trả lời : « Nàng là Công chúa thì sẽ vẫn là công chúa. Thế còn đòi hỏi nào khác nữa không ? » Alexander được lòng dân ngay từ những hành cử rất nhỏ mà đầy tinh tế ấy.


Roxane

Là một chiến tướng luôn đi đầu quân nhưng Alexander còn là một vị vua của cải cách và xây dựng. Trong suốt 11 năm chinh phạt quân đội chuyên nghiệp của Alexander đã trải qua không biết bao nhiêu trận chiến đẫm máu thế nhưng bên cạnh đó Alexander cũng đã làm rất nhiều việc nhằm dựng xây những vùng đất mà mình đã chiếm được. Đạo diễn Oliver Stone đã rất khéo léo thể hiện và làm cân bằng được yếu tố này. Hình ảnh Alexander tiến vào thành Babylone - vườn treo kỳ quan của thế giới là một cảnh rất đẹp. Khi ông về Ai-cập và cho xây thành phố mang tên mình Alexandria thì điều ấy đã nói lên tất cả. Không chỉ chú tâm về việc xây dựng và tinh giản quân đội mà Alexander còn rất quan tâm tới việc làm kinh tế. Không ít lần ông đã tưởng thưởng cho quân sĩ, xóa bỏ nợ nần cho dân chúng, tìm cách phát triển kinh tế, làm giầu mạnh hơn đế chế của mình. Có thể nói Alexander là một vị hoàng đế kiểu mẫu của nhân loại. Điều đáng tiếc là người đương thời không đủ khả năng để thấu hiểu tầm nhìn của Alexander mà sự xung đột dẫn tới cái chết của Cleitos trên đất Ấn-độ là một cao trào. Đạo diễn Oliver Stone đã thành công trong việc dồn sự kiện tạo nên bùng nổ một cách rất tự nhiên. Sự bất đồng nằm ngay trong tư tưởng vĩ đại của Alexander với các tướng lĩnh : ông muốn hợp nhất thế giới, muốn tạo sự bình đẳng và hòa hợp giữa các dân tộc. Alexander đã bất đồng quan điểm với Aristote về việc quan niệm các giống dân khác là « mọi rợ » ngoài người Macedonia. Alexander đã có một quyết định cực kỳ quan trọng, mang tính cải cách, khi ông tuyên bố lấy cô vũ nữ Roxane người châu Á. Đây chỉ là bước đầu tiên nhằm tiến tới hòa hợp các dân tộc. Về sau Alexander còn đứng ra tác hợp cho nhiều chiến binh Macedonia với các dân tộc khác. Bộ phim Alexander cũng đặt lại cho chúng ta những câu hỏi không có lời giải đáp của lịch sử ngay trong sự kiện này. Tại sao Alexander cưới Roxane ? Có phải vì ông cần có người thừa kế ? Có phải vì ông muốn lấy lòng các liên minh ? Hay vì ông thật sự yêu người con gái này ? Câu trả lời vẫn để ngỏ từ hơn hai thế kỷ nay. Không có gì quan trọng, qua sự việc này ta khám phá thêm một nét nữa trong tính cách của vị vua lừng danh này, chàng rất si tình. Ta không thể tin được khi nghe Alexander thản nhiên trả lời Roxane lúc bị nàng kề dao vào cổ « Hãy giết ta đi, ít ra thì ta cũng biết được mình chết vì quá si tình »



Đạo diễn Oliver Stone đã không đưa chúng ta vào quá sâu trong thiên tài chiến lược quân sự của Alexander mà chú trọng hơn vào việc phân tích tính cách nhân vật. Xuyên suôt chiều dài bộ phim, với mỗi một sự kiện ta lại biết thêm một chút về Alexander, về những mối quan hệ rất phức tạp, về những giằng co nội tâm của ông. Rất thành công về quân sự cũng như trị quốc nhưng hình như Alexander chưa bao giờ thành công trong tình yêu. Lịch sử cho thấy Alexander rất ít nói về tình yêu của mình. Lại thêm một câu hỏi rất tế nhị và khó trả lời nữa : vậy thì Alexander yêu ai ? Trong phim ta thấy đạo diễn Oliver Stone dựng nên mối quan hệ rất thân mật giữa Alexander và Hephaestion đồng thời với tình cảm mẹ con rất kỳ lạ với Olympias, Roxane là một trường hợp khác. Ở đây ta cần hiểu thêm một chút về văn hóa của người Hy-lạp, về lối sống của họ. Trong truyền thống của họ thì quan hệ luyến ái giữa một người đàn ông vào một chú bé con là rất phổ biến. Lịch sử đã để lại bức chân dung trong quan hệ giữa Alexander và Hephaestion mang mầu sắc của tình yêu thế nhưng lại không hề có tài liệu hay sự kiện minh chứng một cách cụ thể. Sự khéo léo của Stone là ở chỗ ông không cần phải dựng những cảnh « thân mật » giữa Alexander và Hephaestion mà vẫn đem lại được cho khán giả cảm giác về tình thân ái này. Bên cạnh đó ta cũng cần hiểu mối quan hệ của đôi bạn từ thời niên thiếu này bị ảnh hưởng sâu đậm của một tình bạn khác trong thần thoại Hy-lạp giữa Achilles và Patroklos. Không ít lần trong các cuộc đối thoại Alexander đã đề cập tới điều này. Khi Hephaestion chết thì Alexander đã đau khổ đến mức nghi ngờ cả Roxane đã tìm cách chia ly mình với người bạn thân nhất.


Hephaestion

Ta cũng cần phải nói đến ảnh hưởng của Olympias tới Alexander. Người đương thời đồn đại nữ hoàng là phù thủy và Oliver Stone lại thêm một lần nữa đặt cho chúng ta một câu hỏi bỏ ngỏ về vai trò của bà trong việc ám sát vua Philip II. Lịch sử có những điều bí ẩn của nó mà ta chỉ có thể quan sát và chấp nhận, không có cách gì để vén lên tấm màn bí mật ấy cả. Alexander chịu ảnh hưởng của mẹ từ thời niên thiếu rất nhiều và có lẽ chính vì vậy nên ông luôn tìm cách thoát khỏi vòng kiểm soát ấy. Khi ở Ai-cập, Alexander đã từ chối việc Olympias muốn đến ở cùng với con. Như thế, nói một cách khác số phận của Alexander cũng có những nét tương đồng bất hạnh với các vị vua nổi tiếng trong thần thoại Hy-lạp. Vua cha Philip II đã có lý.


Olympias & Alexander

Tranh vẽ cảnh đội quân của Alexander tiến vào Babylone.

Bộ phim đi dần về cuối và khán giả lại tiếp tục cùng Alexander tới những vùng đất mới. Cảnh quay Alexander đứng trên ngọn núi cao phủ đầy tuyết trắng, hướng về đỉnh núi huyền thoại nơi thần Zeus đã cho xiềng vị thần mang lửa cho nhân loại Prométhée rất có ý nghĩa. Trong cảnh đối thoại đầy ẩn ý ấy ta bắt gặp một Alexander tuẫn nạn vì những mục đích cao cả, hoàn toàn đơn độc trên hành trình của chính mình. Hình ảnh cánh đại bàng hộ mệnh của Alexander vô tình trùng với một cánh đại bàng khác vẫn được thần Zeus phái đến moi gan của Prométhée mỗi ngày. Trong lịch sử nhân loại thì Alexander chính là một Prométhée thứ hai.



Ta cũng cần nói tới giá trị của âm nhạc trong phim Alexander đã làm tăng thêm cảm xúc rất nhiều trong mỗi cảnh quay. Âm nhạc mang tính giao hưởng, trầm hùng và mang tính dẫn dắt. Có một điểm đáng tiếc, nó nằm ngay trong ý tưởng chính của đạo diễn, đó chính là những lời dẫn chuyện của Plotemy. Trong điện ảnh khi mà ta phải nói ra ẩn ý trên màn hình thì đó cũng là lúc một chi tiết bị chết đi và không hề đọng lại trong lòng khán giả.



Vị tướng lỗi lạc của lịch sử quân sự thế giới này thêm một lần nữa để lại dấu ấn của mình bằng những hành vi cao cả như cho tổ chức quốc táng vua Darius III, khi tìm thấy ông này bị chính thuộc hạ ám sát trên đường đào tẩu, hay quyết tâm đánh bại đội quân voi đáng gờm của người Ấn-độ. Alexander là người đầu tiên có một đội quân chuyên nghiệp, dùng 100% thời gian để luyện tập. Ống cũng biết cải cách quân đội cho phù hợp với địa hình hành quân và dàn trận tại các vùng núi châu Á. Trong những trận giao tranh cuối cùng tại vùng đất này thì Alexander chỉ có trong tay khoảng 7 đến 8 nghìn quân tinh nhuệ mà thôi. Nhưng trở ngại lớn nhất với Alexander vào lúc này lại không phải là số đông kẻ thù mà là phải đối mặt với nhuệ khí đang xuống dốc của các tướng lĩnh sau cả một chặng đường dài chinh chiến đầy mỏi mệt. Sức người có hạn nhưng Alexander luôn bị ám ảnh về ý muốn tiến ra đến tận bờ biển, theo quan niệm của ông là tận cùng của châu Á. Trong trận huyết chiến cuối cùng này một lần nữa ta lại thấy thiên tài quân sự của Alexander tỏa sáng. Mặc dù chưa hề có kinh nghiệm giao chiến với tượng binh nhưng Alexander đã khôn khéo giành được chiến thắng trong một trận đánh tàn bạo nhất của lịch sử. Ta lại thấy hình ảnh của Alexander đầy quả cảm, đẫm máu mình và máu quân thù, trên lưng ngựa xông lên quyết chiến. Chính vào cái thời khắc mong manh của thắng và bại ấy Alexander đã làm thay đổi cục diện chiến trường. Cảnh quay khi Alexander đơn thương độc mã đối diện với con voi chiến khổng lồ thật đẹp và dũng mãnh.



Đạo diễn Oliver Stone đã rất tôn trọng lịch sử trong việc tái hiện lại mũi tên đã xuyên thủng ngực vị vua bách chiến bách thắng và hất Alexander xuống chân ngựa. Hình ảnh rừng cây và bầu trời chuyển sang mầu đỏ của máu tượng trưng cho một cơn ác mộng, nó là dấu chấm cho những tham vọng bành trướng của Alexender ở châu Á. Suốt cả bộ phim về chiến tranh này ta chỉ gặp có hai trận đánh lớn, mà trận sau lại dữ dội hơn trận trước, nhưng hiệu quả mà chúng mang lại đủ mạnh cho người xem nhất là khi cảm thấy những bước chân của đàn voi chiến làm rung chuyển cả khuôn hình, những cú đập, những ngọn lao bay tới trực diện khuôn hình…Chú ngựa Bucephalus chết trong trận này và Alexander đã cho xây một thành phố mang tên của nó. Biết được những giới hạn không thể vượt qua, Alexander đã dừng lại đúng lúc. « Chúng ta sẽ về nhà » vị vua mang đầy thương tích trên người nhưng luôn đứng thẳng đã tuyên bố điều ấy. Ông đã đạt được sự ngưỡng mộ và kính trọng sâu sắc trong toàn thể quân đội.


Bản phục chế chiếc mũ trụ của Alexander

Bộ phim Alexander bắt đầu bằng sự ra đi của một cánh đại bàng và khép lại trong vòng quay của cuộc đời. Cát bụi lại trở về với cát bụi. Xung quanh nhân vật lịch sử này có rất nhiều câu hỏi, ngay cả cái chết của ông cũng là một câu hỏi lớn. Những ánh mắt lo lắng của những người xung quanh, hình ảnh của Olympias và những con rắn xuất hiện trong vò rượu…chính là câu hỏi đầy ẩn ý. Liệu cái chết của Alexander có phải là một vụ ám sát ? Plotemy than rằng « Chính chúng ta đã giết ông ấy ! » Oliver Stone đã không tìm cách trả lời.



Alexander đã nói « Chỉ những điều mà con người ta đã làm được mới là đáng kể » ông đã làm nhiều hơn thế và thanh thản ra đi. Không quan trọng về việc đế chế của ông sau này bị các tướng lĩnh chia năm xẻ bảy, điều quan trọng nhất là Alexander đã đặt một nền móng vững chắc cho một mô hình xã hội mới với những tư duy hoàn toàn mới. Đó là lý do tại sao người ta gọi ông là « Megas Alexandros » - Alexander Đại đế. Bài học về Alexender vẫn còn có giá trị cho đến tận ngày ngày và người ta không ngừng khai thác và áp dụng nghệ thuật chiến tranh của ông vào thương trường. Điều cuối cùng đáng nói về đạo diễn Oliver Stone là ông đã mạnh dạn tạo nên một tác phẩm điện ảnh mang đậm dấu ấn « Oliver Stone », rất cá tính và táo báo bằng cái nhìn hoàn toàn cá nhân mà không kém phần sâu sắc về một nhân vật vĩ đại của lịch sử. Tuy chưa thật sự tái tạo lại hoàn chỉnh chân dung xác thực của Alexander nhưng Oliver Stone đã tạo nên một chuẩn mực nhất định cho cách làm phim về Alexander.